Spośród zasobów pieniężnych którymi dysponuje przedsiębiorstwo największą płynnością charakteryzują się zasoby gotówkowe w kasach oraz lokaty na rachunkach bieżących w bankach. Niewiele mniejszą płynność wykazują lokaty w krótkoterminowych papierach dłużnych (bonach skarbowych, komercyjnych), jeżeli mogą one być szybko odsprzedane w razie potrzeby na wtórnym rynku. Również lokaty terminowe w bankach mogą być wycofane przez firmę wcześniej niż przewidywała umowa z bankiem, ale łączy to się z utratą częściową lub całkowitą odsetek.
Racjonalność zarządzania środkami pieniężnymi uwarunkowana jest w dużym stopniu możliwościami stosowania różnych technik i strategii, które są uzależnione od poziomu rozwoju rynków finansowych. W warunkach rozwiniętego rynku finansowego przedsiębiorstwa mogą w sposób bardziej elastyczny i racjonalny kształtować gospodarkę środkami pieniężnymi, niż w warunkach rynku ograniczonego, jaki występuje w gospodarce polskiej. Pomimo to, utrzymanie pewnego poziomu środków pieniężnych w kasie i na rachunkach bankowych przedsiębiorstwa jest konieczne dla prawidłowego jego funkcjonowanie. Wynika to z konieczności zapewnienia płynności finansowej.
Zarządzanie zasobami gotówkowymi koncentruje się w pierwszej kolejności na planowaniu wpływów i wydatków pieniężnych z podziałem na poszczególne odcinki czasu (miesiąc, dekady i dni). Na tej podstawie powinny być podejmowane z odpowiednim wyprzedzeniem decyzje dotyczące źródeł sfinansowania przejściowych niedoborów gotówki oraz najkorzystniejszego lokowania występujących okresowo jej nadwyżek.
Zbyt duże w stosunku do potrzeb stany gotówki zmniejszają wprawdzie ryzyko zakłóceń zdolności firmy do terminowego regulowania zobowiązań, jednak ograniczają zyski, które mogłyby być osiągnięte dzięki zaangażowaniu większej gotówki w procesach gospodarczych lub opłacalnych lokatach (Bień 2000). Formy lokowania wolnej gotówki zostały przedstawione i omówione w pracy (Fuksa 2008).
Zarządzanie należnościami – jest procesem, którego celem jest zapobieganie powstawaniu przeterminowanych należności i ich odzyskiwanie. Przedsiębiorstwo, które potrafi we właściwy sposób zarządzać wierzytelnościami zapewnia sobie zwiększoną płynność finansową i może być bardziej konkurencyjne na rynku. Na proces ten składają się działania, jakie należy podjąć na etapie prewencji, monitoringu i windykacji.
Prewencja przewiduje działania zmniejszające ryzyko zawierania transakcji z kontrahentami
Monitoring obejmuje kontrolę spływu istniejących należności
Windykacja zajmuje się negocjacjami z dłużnikami oraz narzędzia i sposoby odzyskiwania niespłaconych należności
Podstawowe cele skutecznego zarządzania należnościami różnią się zależnie od przedsiębiorstwa. Celami procesu wspólnymi dla większości jednostek operujących na wolnym rynku są:
– poprawienie płynności finansowej
– skrócenie cyklu rotacji należności
– redukcji ukrytych kosztów utrzymania należności
– zabezpieczenie przed zwiększeniem ilości należności przeterminowanych
– obniżenie kosztu obsługi należności
– zabezpieczenie przed destabilizacją przepływów finansowych w okresie dekoniunktury.
Przedsiębiorstwa mogą osiągnąć wyznaczone cele w zakresie zarządzania należnościami poprzez różne połączenia przykładowych narzędzi:
– odsetki – zwłoka w zapłacie należności będzie rodzić koszty dla odbiorcy w postaci odsetek,
– faktoring – przedsiębiorstwo zawiera umowę z faktorem (wyspecjalizowaną instytucją finansową) i przekazuje jej w drodze cesji swoje niewymagalne należności handlowe, otrzymując za nie zapłatę w wysokości kwoty należności pomniejszonej o prowizję,
– forfaiting – jest formą średnio- i długoterminowego finansowania transakcji handlowych, skupowania wierzytelności przed terminem jej płatności. Wierzytelność powinna być odpowiednio zabezpieczona, np. wekslem. Forfaiting dotyczy dużych transakcji, dużych kwot i dość długich terminów wymagalności,
– zabezpieczenie wierzytelności – może ono zaspokoić nasze roszczenia, gdy dłużnik nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań. Wyróżniamy:
× zabezpieczenia osobiste – wierzyciel może zaspokoić swoje roszczenia z całego majątku dłużnika (np. weksel, poręczenie),
×zabezpieczenie rzeczowe – dłużnik rzeczowy odpowiada za dług tylko z określonej rzeczy (np. hipoteka, zastaw),
ubezpieczenie kredytu handlowego – wierzyciel ubezpiecza swoje należności w celu wyrównania szkody w przypadku jej niespłacenia.
×monitorowanie należności – obejmuje proces obserwowania kontrahentów oraz analizę i czynności wykorzystywane w stosunku do należności niewymagalnych lub których termin płatności nie dawno upłynął.